19 NCU VE 20 NCİ YÜZYILLARDA ERMENİSTAN’DAKİ AZERİ TÜRKLERİNİN GÖÇ ETTİRİLMESİ VE SOYKIRIM GERÇEKLİĞİ / Ayhan Demirci
19 NCU VE 20 NCİ YÜZYILLARDA ERMENİSTAN’DAKİ AZERİ TÜRKLERİNİN GÖÇ ETTİRİLMESİ VE SOYKIRIM GERÇEKLİĞİ / Ayhan Demirci
“Oğru öyle bağırdı ki, doğrunun bağrı çatladı”
Azeri Türklerinin kullandığı bu atasözünün ana fikri işlenen bir suçu başkalarının üzerine atarak sorumluluktan kurtulmaktır. Bu atasözü kendilerinin soykırıma uğradığını dünyaya ispat etmeye çalışan Ermenilerin durumunu güzel bir şekilde ortaya koymaktadır. Dünyanın çeşitli ülkelerinde tarihi gerçekleri saptırarak 1915 yılında Osmanlı döneminde soykırıma uğradıklarını kabul ettirmeye çalışan Ermeniler, kendilerinin yaptıkları soykırımları bin bir yolla gizlemeye çalışıyorlar. Fakat tarihi gerçekler Türklerin soykırıma uğradıklarını ispatlamaktadır. Bunu birçok Ermeni yazarları da itiraf etmektedir. Biz de bu yazıda asırlarca Azerilerin İrevan dediği, Ermenilerin ise Erivan dediği bölgede yaşayan Türklerin vatanı olan topraklarda onlara (Türklere) karşı yapılan soykırımın boyutlarını ortaya koyabilmek için özellikle Ermeni ve Rus kaynaklarından yararlanmaya çalıştık.
Her ne kadar tarihî gerçekleri saptırmada uzmanlaşan Ermenilerin Erivan bölgesinde gerek nüfus, gerekse soykırım konusunda gerçekleri gizlemelerine rağmen Ermeni ve Rus yazarlarının eserlerinde 19 ncu ve 20 nci yüzyıllarda bugünkü Ermenistan topraklarında nüfusun çoğunluğunu Türklerin oluşturduğu ve Türklere karşı soykırım yapıldığı ortaya çıkmaktadır. Yapılan soykırım sonucu günümüz Ermenistan’ında tek bir kişi bile olsa Türk İnsanı yoktur. Gerek Türkiye’de ve gerekse Azerbaycan’da çok sayıda Ermeni rahat bir şekilde yaşamaktadırlar. Ermeni soykırımı iddialarının asıl amacı, mevcut Ermeni devletinin sınırlarını Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan toprakları üzerinde genişleterek hayal ettikleri "Büyük Ermenistan “ devletini kurmaktır.
Bugünkü sınırları ile Ermenistan Devletinin kuruluş tarihi 19. Yüzyılın ilk yıllarıdır. 1804-1813 yıllarında birinci Rusya-İran Savaşı sonucu imzalanan Gülistan Anlaşmasına göre Erivan ve Nahçıvan hanlıkları hariç Aras Nehrinin kuzeyinde olan Azerbaycan hanlıklarının Rusya tarafından işgal edilmesi tamamlanmış oldu. Ülkenin güneyindeki hanlıklar, Erivan ve Nahçıvan hanlıkları dahil İran tarafından işgal edildi.
Bu savaş sonucunu kabul edemeyen İran, Rusya ile yeni savaşa karar verdi ve Ekim 1826 tarihinde Şemkir yakınlarında yapılan savaşta ağır yenilgiye uğradı. Böylece ikinci İran-Rusya savaşı 10 şubat 1828 tarihinde Tebriz yakınlarında Türkmençay Anlaşması ile sona ermiş oldu. Anlaşma şartlarına göre Erivan ve Nahçıvan Hanlıkları da Rusya tarafından işgal edilmiş oldu. 20 Mart 1828 tarihinde Çar 1 nci Nikolay, Türkmençay Anlaşmasını onayladı ve 21 Mart 1828 tarihinde Ermeni vilayetinin kurulması ile ilgili fermanı imzaladı. 1828 yılına kadar, yani Erivan Hanlığının Çar Rusya’sı tarafından işgalinden önce nüfusu ve millî terkibi aşağıdaki gibiydi:
MİLLETLER NÜFUS SAYISI
Türkler (Azeri-Kürt) 111.000
Ermeniler 57.305
Diğer 850
Toplam 169.155
İşgalden hemen sonra 1831 yılında Erivan şehrinin nüfusunu çoğunluk olarak Azeri Türkleri oluşturmuştur. Şehirde 7331 Azeri Türk’ü 4484 Ermeni ve 105 kişi de diğer milletlerden ibaretti. Bir başka bilgiye göre; bu dönemde Erivan şehrinin nüfusunun dörtte birini Ermenilerin oluşturduğu ve Türklerin çoğunlukta olduğu anlaşılmaktadır.
Ayrıca 1441-1828 yılları arasında Erivan’ın kimler tarafından yönetildiğini bir Ermeni olan Hovhannes ŞAHHATUNYAN Ermeni dilinde yazmış olduğu “Eçmiedzin Vilayetinin ve Ararat Baş Kazasının Tarihi” (Eçmiedzin, 1842, 2 Ciltte) adlı eserinde şöyle sıralamaktadır :
1. Emir Se’d (14. Yüzyılın sonu-1410)
2. Pir Hüseyin Emir Se’d’in oğlu (1410-1420)
3. Pir Yakup Pir Hüseyin’in oğlu (1420-1430)
4. Ebdül Pir Hüseyin’in oğlu (1430-1440)
5. Yakup Bey (1440-1460)
6. Hasan Ali Karakoyunlu (1460-1471)
7. Uzun Hasan (1471-1475)
8. Hasan Bey Bayandur (1475-1515)
9. Div Sultan Rumlu (1515-1550)
10. Hüseyin Han Sultan (1550)
11. Şahgulu Sultan Ustaclı (1550-1575)
12. Lala Paşa “Kara Mustafa” adlı Sultan Murat dönemi (1575-1578)
13. Mahmut Han “Tohmak”Hudavend Şah Dönemi (1578-1583)
14. Ferhat Paşa - Sultan Murat Dönemi (1583)
15. Mehemmet Şerif Paşa (1604)
16. Emirguna Han Gacar - Şah Abbas Dönemi (1605-1625)
17. Tehmezgulu Emirguna oğlu (1625-1635)
18. Murtuza Paşa –Sultan Murat Dönemi (1635)
19. Kelbeli Han (1636-1639)
20. Mehmet Han “Çağata Kütük “ (1639-1648)
21. Hosrov Han (1648-1652)
22. Mehmetgulu Han (1652-1656)
23. Necegulu Han (1656-1663)
24. Abasgulu Han (1663-1666)
25. Sefergulu Han (1666-1674)
26. Sarahan Bey (1674-1675)
27. Sefigulu Han –Tebrizli Rüstem Han’ın oğlu (1675-1679)
28. Zal Han (1679-1688)
29. Murtuzagulu Han (1688-1691)
30. Mehmetgulu Han (1691-1694)
31. Zöhrap Han (1694)
32. Ferzeli Han-Sultan Ahmet Dönemi (1694-1700)
33. Zöhrep Han(1700-1705)
34. Ebdül Muhammet Han (1705-1709)
35. Mehreli Han (1709-1719)
36. Allahkulu Han (1719-1725)
37. Recep Paşa (1725-1728)
38. İbrahim ve Mustafa paşalar (1728-1734)
39. Ali Paşa (1734)
40. Hacı Hüseyin Paşa(1734)
41. Mehmetgulu Han (1735-1736)
42. Pir Muhammet Han (1736-1752)
43. Halil Han (1752-1755)
44. Hasan Ali Han Gacar (1755-1762)
45. Hüseyin Ali Han (1762-1783)
46. Gulam Ali Han (1783-1784)
47. Muhammet Han (1784-1805)
48. Mehdigulu Han (1805-1806)
49. Muhammet Han Şorağalı (1806-1807)
50. Hüseyin Han Gacar kardeşi Hasan Han’la (1807-1827)
Görüldüğü üzere Erivan’ı yaklaşık 400 yıl yönetenler içerisinde milliyet bakımından Ermeni olan tek bir kişi yoktur. Erivan bölgesi bazı dönemlerde Osmanlı sınırları içerisinde, bazı dönemlerde ise Safevi sınırları içerisinde bulunmuştur. Bazı dönemlerde de bu bölgede Hanlıklar şeklinde bağımsız devletler kurulmuştur.
Erivan Hanlığının Çar Rusya’sı tarafından işgalinden hemen sonra bölgenin Ermenileştirilmesi politikası yürütülmeye başlatıldı. Bu Şekilde Çar Rusya’sı Kafkas’larda çıkarlarını koruyabilmek için bölgede en yakın müttefikleri olan Ermenileri bu topraklara yerleştirmeye başladı ve bunun için bütçeden bol miktarda para harcadı Ayrıca Türkmençay Anlaşmasının 15. Maddesine göre Ermenilere hiç bir zorlukla karşılaşmadan İran'dan göç etme hakkı verilmişti. Ermeniler genellikle Erivan ,Nahçıvan ve Ordubad bölgelerine yerleştirildi. Türkmençay Anlaşmasına iştirak etmiş olan dönemin İran sefiri Griboyedov A.S şöyle yazmaktadır :
“1828 yılından –1830 yılına kadar biz İran’dan Kafkaslara 40 bin ve Türkiye’den 84 bin Ermeni yerleştirdik. Onları Ermeni nüfusun sayıca çok az olduğu Yelizavetopol (Gence) ve Erivan Guberniya’ları (Vilayet)nın verimli topraklarına yerleştirdik ve kendilerine 200 bin desyatin * hazine toprağı ayırdık.”
Osmanlı Devleti’nde Ermenilerin Zeytun isyanı 1895 yılında bastırıldı. Dış güçlerin kışkırtmasıyla başlatılan Zeytun isyanı zamanı Ermeniler amaçlarına ulaşabilmek için kendileri Türklere ve Kürtlere saldırmışlardı. İsyanın bastırılmasından sonra Ermenilerin Erivan Bölgesine yeni göçleri başladı. Göç eden Ermenilerin anlattığına göre onlar Türklerden kaçmadıklarını, Ermeni milliyetinden olan katillerden kaçtıklarını söylemekteydiler. Bu göçlerden sonra asırlarca Türk Toprağı olan Erivan bölgesinde, çoğunluğu sağlayan ve Silâhlanan Ermeniler, Osmanlı Devleti’nde Türklere karşı yaptıkları soykırımı Erivan Bölgesinde tekrarladılar.
1918 yılında Kafkas’larda üç bağımsız devlet kuruldu. Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan. Taşnakların iktidarda olduğu Ermenistan Devleti asırlarca Türk toprağı olan Erivan Bölgesini bir taraftan Türklerden temizleme, diğer taraftan Ermenileştirme politikasını yürütmeye başladı. Erivan bölgesini Türklerden temizleme politikası soykırım yapılarak gerçekleştirilmekteydi. Azeri Türklerine karşı yapılan soykırımla ilgili bilgiler birçok Azeri kaynaklarında mevcuttur. Ancak, önemli olan soykırımın Ermeni kaynaklarında itiraf edilmesidir. Ermeni ve Rus kaynaklarına göre 1918–1920 yılları arasında Taşnakların iktidarda olduğu Ermenistan’da 500 bin Azeri Türkü soykırıma uğramıştır. Gerçekte ise bu rakam bir milyondur. 1926 yılında nüfusun 1.510.000 kişi olduğu ve bu nüfus içerisinde Ermenilerin 795 bin Azeri Türklerinin 575 bin ve diğer milletlerin de 140 bin kişi olduğu belirtilmektedir. Bir Ermeni olan KORKODYAN’ın “Ermenistan’ın nüfusu 1831-1931” eserinde ise şu ifadeler yer almaktadır:
“1920 yılında Sovyet Ermenistan’ı Devletinde Taşnakların soykırımından dolayı ancak 10.000 kişi civarında Türk nüfus kalmıştır. Soykırımdan kurtulmak için kaçan Türklerden hayatta kalan 60.000 kişinin 1922 yılında geri dönmesinden sonra buradaki Türk nüfusu 72.596 kişi olmuştur.”
Görüldüğü gibi, birisi Ermeni, diğeri Rus kaynaklarından alınmış bu rakamlarda 500 bin Türk İnsanının yok olduğu, dolayısıyla öldürüldüğü ispatlanmaktadır. Yine, Türklere karşı yapılan soykırımı bir Ermeni olan A. A. LALAYAN “İstoriçeskie Zapiski” adlı eserinde şöyle itiraf etmektedir. :
“Ermeniler tarafından Azerbaycanlıların katledilmesi önceden planlanmış, devlet politikasıydı ve sadece Azerbaycan’ın hudutları ile sınırlı kalmamıştır. O zaman hiç şaşmamalı ki, Ermenistan’da Taşnak hükümetinin 30 aylık iktidarı döneminde (Mayıs 1918-Kasım 1920) Azerbaycanlı nüfusun % 60‘ı öldürülmüştür.”
Yine bir Ermeni olan A. PALAYAN, 1936 yılında yayımlanan “Revolyutsyonnıy Vostok” dergisinde (No=2-3) bir Ermeni katilin itiraflarını şu şekilde yazmaktadır:
“Ben Basargeçer’de (Ermenistan’ın bir bölgesidir) hiç umursamadan Tatarları (Türkleri) öldürdüm. Bazen insan bunları kurşunla öldürmek istemiyor. Bu köpeklere karşı en etkili yöntem savaştan sonra kurtulanları toplayıp kuyuya doldurmak ve üzerlerine ağır taşlar dökmektir ki, onlardan hiç kimse kurtulmasın. Ben de aynen böyle yaptım: bütün erkekleri, kadınları ve çocukları kuyuya doldurdum, üzerlerine de ağır taşlar döktürdüm.”
Sovyet döneminde Ermeni Taşnakları şekil değiştirerek Bolşevik oldular. Ermeniler Bolşevik adı altında Sovyetler döneminde Azeri Türklerine karşı soykırımı devam ettirdiler. Bu soykırım gizli şekilde yapılmakta ve Ermenistan’ın Türklerden tamamen temizlenmesi amaçlanmaktaydı. Sovyetlerin ilk yıllarında devlet karşıtı suçlamasıyla birçok Azeri Türkü ölüme mahkum edildi veya en azından Sibirya’ya sürgün edildi. Ermenistan’ın Ermenileştirilmesi politikası ikinci Dünya Savaşı’ndan sonra da devam ettirilmiştir. 1943 yılında Tahran Konferansında Sovyet-İran ilişkileri müzakere edilirken savaşta zararlı taraf gibi İran’a yardım amacı ile burada yaşayan Ermenilerin Sovyetlere göçü kararlaştırılmıştır. Ermenilerin Ermenistan’da yerleştirmesi istenmekteydi. Bunun için ise Ermenistan’dan AzeriTürklerinin tehciri gerekirdi. SSCB Bakanlar Kurulunun 29 Aralık 1947 tarihli kararı ile Ermenistan’da yaşayan
Azeri Türklerinin Azerbaycan’a tehciri yasallaştırıldı. 1948-1952 yılları arasında Ermenistan’dan Azerbaycan’a 150 bin Azeri Türkü Sürüldü. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra açlıkla mücadele eden insanlar bir de tehcir edildiler. Tehcir edilen 150 bin Azeri Türkü Azerbaycan’ın sıcak bölgelerine yerleştirildi.
Bu insanların yarısı açlıktan ve iklim değişikliğinden hayatını kaybetti.
1948-1952 yılları arasında yapılan tehcirden sonra Sovyetlerde 1959 yılında yapılan nüfus sayımına göre Ermenistan’da nüfusun milli terkibi aşağıdaki gibi olmuştur :
MİLLETLER NÜFUS SAYISI
Ermeniler 1.361.800
Türkler (Azeri-Kürt) 133.300
Ruslar 56.500
Toplam 1.551.600
Görüldüğü gibi Ermenistan’ı Türklerden temizleme politikası başarılı bir şekilde uygulanmıştır. PARSAMYAN’ın vermiş olduğu rakamlarla bu rakamları karşılaştırıldığında 130 yıl içerisinde Erivan bölgesinin nüfusunda aşağıdaki değişiklikler olmuştur:
- Ermeniler 57.305 kişiden 1.361.800 kişiye yükselmişti.
- Türkler (Azeri ve Kürtler), 111.000 kişiden 133.300 kişiye ulaşabilmişti.
Ayrıca, doğum oranının çok yüksek olduğu Kürt nüfusun hiç artmadığı hatta gerilediği, dolayısıyla Azeriler gibi Kürtlerin de acımasızca soykırıma uğradığı açıkça görülmektedir.
Ermenistan’ı AzeriTürklerinden temizleme politikası 170 yıl boyunca devam etti, 1988-1989 yıllarda sonuçlandı ve Ermenistan %100 Ermenilerin yaşadığı bir ülke oldu.
KAYNAKÇA
BÜNYADOV Ziya: Azerbaycan Tarihi, Bakü,1994
KORKODYAN 2: Xophrtayin Hayastani Bnagçutyunı (1831-1931), Erivan, 1977
İONİSYAN A. İ: 18. Yüzyılda Ermeni-Rum Münasebetleri, Cilt: II, Erivan, 1964
BUDAGOV Budag: Ermenistan Azerbaycanlıların Tarihi Coğrafyası, Bakü,1995
PAŞAYEV Atahan: Respublika Gazetesi, Bakü, 1990
KARABET Arman: Türk Ermeni İlişkileri, Erivan, 1977
JUSTİN McCarthy: (GÜRSOY İhsan) Osmanlı Anadolu Topraklarındaki Müslüman ve Azınlık Nüfus, Ankara,1995
